Paseatu gure jatorrian zehar Onceliorekin
Zortzi hamarkada baino gehiago daramatzagu lanean itsutasuna edo beste desgaitasunen bat duten pertsonen bizitza hobetzeko
Zer da ONCE Gizarte Taldea?
ONCE Gizarte Taldea zer den ulertzeko, XX. mendearen hasierara egin behar dugu atzera. Urte horietan, herritar guztiek bizitza-kalitate hobea eduki nahi zuten, behin Espainiako XIX. mendeko krisi larria gaindituta.
batasunerantz
1980 Demokrazia heldu da
XX. mendeko lehen urteetan kaleko zozketa batzuk nabarmentzen hasi ziren, batzuetan itsutasuna zuten pertsonek egiten zituztenak, horiek ere lan duin batekin atera nahi baitzuten bizimodua. Espainiako Levante aldeko zozketarik ezagunenak nabarmentzen dira bereziki, non itsutasuna zuten persona-talde batek gero "itsuen aldeko kupoia" izango zena sortu zuen.
1903an, San Anton eguna ospatzeko egin ohi zen zozketarekin batera, Alakanteko izen bereko auzoan, Francisco Piuzanok eta Juan Quinto Sernak (biak itsuak) etekina lortzeko aukera bat ikusi zuten zozketa horretan, haiek bezala, lanik gabe zeudenentzat, eta eredua kopiatu eta eguneroko zozketa bat egitea erabaki zuten: ‘Karitatea’ edo ‘rifa deis ceguet’, Alakanteko itsuen zozketa.
Zozketa horretan eguneko mila kupoi saltzera iritsi zen, bakoitza hamar zentimotan. Saltzaileek ehun zenbaki saltzeko konpromisoa hartzen zuten eta txartelaren 10 zentimoetatik sei sarirako ziren, bat Karitaterako eta hiru saltzailearentzat.
Urte horietan, saltzaileak lazarilloarekin batera joaten ziren, eta, beraz, salmentari "bikoteen zozketa" deitzen zioten herritarrek, eta Murtzian eta Almerian, non sistema hori kopiatu zen, "berdinak". Horrela sortu zen gaur arte, mende bat geroago, lagundu gaituen eta herrialdeko plaza eta kaleetan garrasi bihurtu zen kontzeptu bat.
1930. hamarkadaren hasieran, Espainiako zenbait itsu euren indarrak batzeko aukera aztertzen hasi ziren. 1935ean, Alejandro Lerroux, orduko gobernuaren presidentea, eta Javier Gutiérrez de Tovar, Sevillako‘La Hispalense’ itsuen elkartearen presidentea, bildu ostean, loteria horien salmenta legeztatzeko lehenengo pausoak eman ziren.
Garai hartan, "Sindicat de Cecs" sindikatuak Kataluniatik egindako lana ere nabarmendu zen; izan ere, Gizarte Laguntzarako Komisariaren laguntzarekin, itsuen aldeko lehen kupoia ezarri zuten Katalunian.
1935eko ekainean mugarri garrantzitsu bat izan zen: Madrilgo, Andaluziako, Levanteko eta Kataluniako itsuen hainbat elkartek batera jo zuten Gobernura, salmentarako behin behineko baimena lortzeko asmoz. Hala ere, Gerraren hasierak aldatu zituen aurreikuspenak.
1938ko abuztuaren 25ean, Gutierrez de Tovarrek hitz egin zuen Zientzien Aurrerabiderako Espainiako Elkartearen Biltzarrean eta, bertan, tiflologia, itsuekin lotutako ezagutzen batura gisa, gizarte-zientzia garrantzitsuenetakotzat hartzeko beharra defendatu zuen, itsuen gizarteratzeko modu gisa.
Ikuspegi sozial argiko bilera horrek Itsuen Erakunde Nazionalaren (ONC) sorrera bultzatu zuen. 1952ko apirilean, “espainiarrak” terminoa gehitu zitzaion eta ONCE izena sortu zen. Erakundeak kupoiaren salmenta defendatzen zuen Erakundearen gizarte-hobekuntza, autonomia eta autosufizientzia bermatzeko bide ekonomiko gisa.
Bitartean, garai hartako Gobernuak ez zuen begi onez ikusten asoziazionismotik sortzen zen errealitate hori, eta proiektu bat prestatu zuen Itsuen Patronatu bat, udal-, probintzia- eta estatu-dirulaguntzez hornitua, eta premia zuen itsu bakoitzarentzako pentsio bat egituratzeko.
Gerra Zibilaren amaieran, proiektu komun bat nagusitu zen: itsuen erakunde nazional bat sortzea, itsuek berek kudeatua izan arren, Estatuak babestuko zuena, itsutasuna edo ikusmen-desgaitasun larria duten pertsona guztien nahitaezko afiliazioa ziurtatzeko. Baliabideen eta enpleguaren iturria kupoia izango litzateke esklusiboki.
1938ko abenduaren 13an, persona itsuen zaindaria den Santa Luzia egunean, 22.893. dekretua sinatu zen. Testu hori 1938ko abenduaren 16ko BOEn sartu zen, eta handik aurrera, ofizialki, Itsuen Erakunde Nazionalak, ONCk, hasi zuen bere bidea.
Itsuen Erakunde Nazionalaren kupoiaren lehen zozketa 1939ko maiatzaren 8an izan zen. Madrilen egin zen eta 922a izan zen zenbaki sariduna.
Urte horiek oso zailak izan ziren, eta itsuek Gerra Zibiletik ozta-ozta irteten ari zen eta urte gogorrak zain zituen herrialde batean bizirauteko borrokan ziharduten. Kupoiaren zozketa ezarrita zegoen dagoeneko Espainiako gizartean, zailtasunak zailtasun.
Urteen poderioz eta bere formatuan oinarrituta, kupoia saltzeko formulak aldatzen joan ziren. Jarduera indartu egin zen, eta ONCEren emaitza-kontuetan arrakasta hori islatuta geratu zen, Espainiako lehen gizarte-esnatzearekin lotuta, desarrollismo garaian.
Erakundeak enplegua sortzeko lehenengo ekimenak abiarazi zituen, hala nola eskuilen eta goxokien lantegiak Madrilen. Eta, beste udalerri batzuetan, Alakanten, kasu, saskiak, eskuilak, espartinak eta kordelak egiteko tailer bat; Zaragozan erratzak eta zumezko gaiak egiteko tailer bat; Katalunian, garbiketa-gaien lantegi bat edo herritarren artean arrakastatsuenetako bat: Zaragozako "Santa Lucía" goxoki-lantegia, non emakume itsu askok lan egin baitzuten.
Urte horietan eta hurrengoetan, prestakuntzan eta kupoiaren salmentaren ordezko enplegu-zentroak sortzean oinarritutako plan bat garatzen saiatu ginen.
Bere 25. urteurrenarekin batera, 1963an, ONCEk erakundeko afiliatu guztien doako irakaskuntza sustatzera bideratu zituen bere ahaleginak, afiliatu guztien kalitatezko enplegurako trebakuntzarako eta prestakuntzarako zentro berezien sare zabal baten bitartez, eta horrek lanbide-heziketako zentro berrien eta lanerako tailerren sorrera bultzatu zuen.
Lau proiektu nabarmendu ziren: Telefonia Eskola, 1966an hasi zena; Fisioterapia Eskola, 1964an hasi eta gaur egun ONCEren Fisioterapiako Unibertsitate Eskola; el Centro de Rehabilitación y Formación Profesional e Industrial, en 1966 y el Centro de Rehabilitación Social para ciegos adultos iniciado en 1973.
Era berean, landa-inguruneko ikusmen-desgaitasuna duten pertsonei prestakuntza eman zitzaien, hegaztiak hazteko baserri-eskolak bezalako ekimenekin. Bestalde, bultzada handia eman zitzaien kultura-ekimenei, hala nola itsuentzako liburutegi espezifikoei, braille inprentei eta "Liburu Mintzatua" zerbitzuari, hezkuntzarako eta kulturarako sarbideari eta prestakuntza-zentroekin lotutako ekimenei.
70eko hamarkadakoak krisi-urteak izan ziren, herrialdearen aldaketa politiko handiarekin batera, eta desgaitasuna zuten pertsonen laneratzea gelditu zen. Baina hazia ereinda zegoen, eta ONCEn afiliatutako itsuek, bereziki ikastetxeetan trebatutako gazteek eta unibertsitate eta sindikatu mugimenduetatik etorritako batzuek, ahotsa igo zuten Espainiako gizartearen erritmora.
Demokraziak aurrera egin zuen Espainian, baina denbora gehiago behar izan zuen ONCEn. 1981ean, oinarri demokratikoak ezarri eta ONCEren lehenengo hauteskundeak egiteko bidea ireki zuen Errege Dekretu bat onartu zen. Hauteskundeak 1982ko urtarrilean egin ziren, eta Antonio Vicente Mosquete hautatu zuten presidente. Afiliatuek aukeratutako kontseilu nagusi batek susperraldi ekonomikora bideratu zuen erakundea eta aberastasuna sortzea eta afiliatuentzako ongizatera eramatea lortu zuen, Espainiako pertsona itsuen bizi-kalitatean hobekuntza handiak eginez.
Jokoaren liberalizazioak (1977) eta ondorengo despenalizazioak (1983) aldaketak egitera behartu zuten ONCE, kupoia erakargarriagoa egiteko eta merkatu-galera geldiarazteko. Horrela, 1981ko abenduaren 13an lehenengo zozketa berezia egin zen.
Eta, demokrazian egindako kudeaketarekin batera, apustu komertzialak iritsi ziren: 1984ko urtarrilaren 2an kupoiaren erreforma handi bat egin zen, zozketa nazionala izatera pasatuz eta sariak nabarmen handituz. Lehen publizitate-kanpaina handia abiarazi zen, "Eguneroko ilusioa" esloganarekin. Arrakasta hain handia izan zen non aurreikuspen guztiak gainditu ziren. 1985eko urriaren 4an bigarren produktu bat jaio zen, Asteburuko Super Zozketa, kupoiari bost zifra ematen zizkiona, eta saltzaileek astelehenetik ostiralera lanaldia izatea ahalbidetu zuena.
ONCEk etorkizunerako bidea hasita zuen, merkataritza-eskaintza handian oinarrituta. 1987ko urriaren 1ean ostiraletako "Kupoitzarra" kaleratu zen. Kupoitzarrak, 100 milioi pezeta 100 pezetaren truke egindako eskaintzarekin, arrakasta izan zuen kalean. Arrakasta horrek guztiak egoera ekonomiko ona ekarri zion erakundeari, eta, horri esker, enpresa-inbertsioak egin eta enpresa-talde txiki bat (Fundosa eta gero Ceosa) eskuratu ahal izan zuen; horien bidez desgaitasuna zuten pertsonak laneratzea posible eta, gainera, errentagarria zela erakusten saiatu zen. Lehen enpresa-urratsak dira, herrialdeko errealitateetara egokitzen joango zirenak eta 2014an Ilunion jaio zenean amaituko zirenak.
Emaitza ekonomiko onek aukera eman zuten elkartasuna beste kolektibo batzuetara ere zabaltzeko eta ONCEk ONCE Fundazioa sortu zuen desgaitasuna duten pertsonen elkarlanerako eta gizarteratzeko, eta kupoiaren salmentak eragindako diru-sarrera gordinen ehuneko 3rekin finantzatzekoa.
Eta hori ez da dena. 1990ean, persona itsuentzako gizarte-zerbitzuek lehentasuna izaten jarraitzen zuten, eta, ondorioz, Gida Txakurraren ONCE Fundazioa bultzatu zen, pertsona itsuentzako edo ikusmen-desgaitasun larria dutenentzako gida-txakurrak hazi eta hezteko eta, horrela, haien autonomia eta joan-etorrien segurtasuna hobetzen laguntzeko.
Mendeko azken hamarkadak aldaketa kualitatiboa ekarri du pertsona itsuen eta beste desgaitasun batzuk dituztenen prestakuntzan eta enpleguan, Espainian eta Espainiatik kanpo desgaitasuna duten pertsonentzako hezkuntza- eta prestakuntza-prozesuak eta -ekimenak bultzatzen dituen errealitate ekonomiko onaren eskutik.
Izan ere, Erakundeak, jadanik nazioarteko foroetan parte hartzen zuenak, bere ereduarekin Espainiatik kanpo abiatu zen, eta 1988an Latinoamerikarako ONCE Fundazioa (FOAL) sortu zuen, planetako eskualde horretan hezkuntza-, prestakuntza- eta birgaitze-proiektuak abiaraztea jarduera-ardatz duen fundazioa. Halaber, beste eremu deprimitu batzuetan hazkunde esponentziala inauguratu zen. Gaur egun 19 herrialdetan egiten du lan.
Gero eta presentzia handiagoa izan zuen nazioarteko beste foro batzuetan, hala nola Itsuen Munduko Batasunean (UMC), Itsuen Europar Batasunean (EBU) edo Pertsona Itsuen Hezkuntzarako Nazioarteko Kontseiluan (ICEVI).
Informazioaren teknologia berriak dira XXI. mendeko protagonistak eta ONCEk gogor saiatzen da berritzen eta irisgarritasuna ezinbesteko bilakatzen: telefono mugikor egokituak, ekoizpenetik bertatik sartutako gailu hiztunak, hamaika erabilerako app-ak…
Teknologiak komunikazio-formula berriak eskuratzeko aukera ematen die desgaitasuna duten pertsonei, eta gor-itsuen kasuan, munduarekin konektatu ere egiten ditu. Premia oso espezifikoak dituzten pertsonen talde horrek fundazio berri bat du 2007tik aurrera, bere egunerokoan laguntzen diena: Gor-itsutasuna duten Pertsonen Arretarako ONCE Fundazioa (FOAPS).
ONCEk sutsuki bultzatzen du bere alderdirik sozialena – loteria arduratsu, seguru eta sozialetan oinarrituta –, eta gizarte-ekonomiari buruz irekitako eztabaidetan parte hartzen du. Orduan, Gizarte Ekonomiari eta Jokoari buruzko legeak onartu ziren, eta lege horietatik abiatuta, ONCE arautzen duen Errege Dekretua aldatu zen. Dekretu horrek, lehen aldiz, Europako joko-operadoreekin akordioak egiteko aukera eman zigun (2012an Eurojackpot abiarazteko ernamuina), eta kanal eta modalitate berriak ireki ziren, hala nola berehalako loteriak, Joko Arduratsuaren printzipio zorrotzen pean, Loterien Munduko Elkarteak eta Loterien eta Estatu Totoen Europako Elkarteak efinitutako ebaluazio- eta jarraipen-sistema zorrotzenekin abalatuta eta ziurtatuta.
Mugarri garrantzitsu bat 11/11/11 zozketa izan zen. Erakunde-ekitaldi handi bat egin zen eta bertan orduko Letizia printzesa egon zen; horrez gain, telebista-ekitaldi bat ere egin zen, kupoiaren zozketa barne hartu zuena, eta audientzia-liderra izan zena.
2014an, ONCEren eta ONCE Fundazioaren mende zeuden enpresa guztiek bat egin zuten, izen oso adierazgarria hartzen duen ekimen bakar batean: ilusioaren eta batasunaren (unión) baturak Ilunion sortu zuen, enpresa-talde hori ordezkatzen duen marka berria, eta lehen bi arloek (sozialak eta fundaziokoak) hiru hamarkada baino gehiagoz metatutako esperientzia batu zuena. Ilunionek gizarte-ekonomia posible dela erakusten du: pertsonentzat lan egiten duen pertsonez (ehuneko handi bat desgaitasunduna) osatutako enpresa- eta gizarte-eredua.
Ilusioa eta batasuna binomiotik - ONCEren eta bere Fundazioaren historiaren gakoetako bi- Ilunion jaio zen, esperientzia handiko eta emaitza ekonomiko eta sozial garrantzitsuko lan-zentroen eta enpresen multzo bat dela erakusteko.
Horren ostean, Erakundeak jarduten dueneko hiru arloen espiritua izendatzaile komun baten pean definitzeko gai den izendapen bati buruzko debatea hasi zen. Ez dago zalantzarik: ONCE Gizarte Taldea kontzeptua jaio zen. ONCEren, ONCE Fundazioaren eta Ilunionen batura baino gehiago den marka hori baterako garapenetik abiatuta herritarrekin etengabe egindako konpromisoa da, gizarte bidezkoagoak eta inklusiboagoak bultzatzen saiatzeko: ONCE, pertsona itsuentzako zerbitzu-emailea, loteria arduratsua, segurua eta sozialaren operadore gisa egiten duen lanean oinarrituta; Fundación ONCE, enplegu, prestakuntza eta irisgarritasunerako palanka; Ilunion gizarte-enpresak, pertsona itsu askori eta desgaitasuna duten eta ez duten eta bazterketa-arriskuan dauden beste pertsona askori prestakuntza eta lanpostu duina lortzeko aukera ematen dietenak.