Dá un paseo polas nosas orixes con Oncelio
Levamos máis de oito décadas traballando para mellorar a vida das persoas con cegueira ou outras discapacidades
Que é o Grupo Social ONCE?
Para entender que é o Grupo Social ONCE debemos remontarnos a principios do século XX, anos nos que, superada a gran crise española do XIX, todos os cidadáns aspiraban a unha mellor calidade de vida.
Nos primeiros anos do século XX empezaban a despuntar algúns sorteos de rúa que eran realizados en ocasións por persoas con cegueira, que tamén querían ganarse a vida cun traballo digno. Destacan especialmente as rifas máis populares da zona do Levante español, onde un grupo de persoas con cegueira creou o que despois sería o "cupón prociegos".
En 1903, coincidindo coa tradicional rifa pola festividade de San Antón no barrio alacantino do mesmo nome, Francisco Piuzano e Juan Quinto Serna, persoas con cegueira, viron neste sorteo unha posible oportunidade de beneficio para aqueles que, coma eles, estaban sen traballo e decidiron copiar o modelo e realizar este sorteo diario, creando así ‘La Caridad’ ou ‘rifa deis ceguet’, a rifa dos cegos alacantinos.
Esta chegou vender mil cupóns diarios ao prezo de dez céntimos. Os vendedores comprometíanse a vender unha serie de cen números, e dos 10 céntimos do boleto destinaban seis ao premio, un a “La Caridad” e tres para o vendedor.
Neses anos, os vendedores adoitaban ir acompañados do seu lazarillo, polo que a venda comezou a chamarse popularmente ‘a rifa das parellas’, e en zonas como Murcia e Almería, onde se copiou este sistema, ‘los iguales’. Nacía así un concepto que nos acompañou ata hoxe, un século despois e que se converteu nun berro nas prazas e rúas do país.
A principios da década de 1930, algúns cegos españois comezaron a barallar a posibilidade de unir as súas forzas. En 1935, tras unha reunión entre o entón presidente do Goberno, Alejandro Lerroux, e o presidente da asociación de cegos sevillana ‘La Hispalense’ Javier Gutiérrez de Tovar, déronse os primeiros pasos para a legalización da venda desas loterías.
Nesa época tamén destacou o labor realizado desde Cataluña polo ‘Sindicat de Cecs" que, coa colaboración da Comisaría de Asistencia Social, implantaron o primeiro cupón pro-cegos en Cataluña.
En xuño de 1935 tivo lugar un fito destacado ao coincidir varias asociacións de cegos de Madrid, Andalucía, Levante e Cataluña para chegar ata o Goberno coa intención de obter unha autorización provisional para a venda, aínda que a chegada da Guerra modificou as previsións.
O 25 de agosto de 1938, Gutiérrez de Tovar dirixiuse aos asistentes ao Congreso da Asociación Española para o Progreso das Ciencias, onde defendeu a necesidade de que a Tifloloxía, como suma de coñecementos relacionados cos cegos, fose considerada unha das máis importantes ciencias sociais como forma de integración social para as persoas cegas.
Esta reunión, cun enfoque netamente social, impulsou o nacemento da Organización Nacional de Ciegos, ONC, o termo "españoles" incorporouse ao nome en abril de 1952, quedando como ONCE, e defendíase a venda do cupón como vía económica para garantir a mellora social, a autonomía e a autosuficiencia da Organización.
Mentres, o Goberno da época non vía con bos ollos esa realidade que xurdía do asociacionismo e preparara un proxecto para un Padroado de Cegos, dotado con subvencións municipais, provinciais e estatais, e unha pensión para cada cego necesitado.
Finalizando a Guerra Civil tomou forza un proxecto común: crear unha organización nacional de cegos que, aínda que xestionada polos mesmos cegos, fose amparada polo Estado, co fin de asegurar a afiliación obrigatoria de todas as persoas con cegueira ou discapacidade visual grave. A fonte de recursos e emprego sería, con exclusividade, o cupón.
O 13 de decembro de 1938, festividade de Santa Lucía, padroa das persoas con cegueira, asinouse o decreto 22.893, texto que se incluíu no BOE do 16 de decembro de 1938, a partir do cal inicia a súa singradura oficialmente a Organización Nacional de Ciegos, ONC.
A data do primeiro sorteo do cupón da Organización Nacional de Ciegos é o 8 de maio de 1939. Realizouse en Madrid e o premio correspondeu ao número 922.
Estes foron anos moi complicados, nos que as persoas cegas loitaban por sobrevivir nun país que apenas saía da Guerra Civil e ao que lle agardaban duros anos. O sorteo do cupón xa estaba implantado na sociedade española a pesar das dificultades.
Co paso dos anos, e a partir do seu formato, fóronse modificando as fórmulas de venda do cupón. A actividade fortalecérase, e nas contas de resultados da ONCE quedaba o reflexo deste éxito, ligado ao primeiro espertar social en España, na época do “desarrollismo”.
A Organización impulsou as primeiras iniciativas de creación de emprego, como as fábricas de cepillos e de doces en Madrid. E, noutras localidades como Alacant, un obradoiro de fabricación de cestas, cepillos, alpargatas e cordeis; en Zaragoza, un obradoiro de escobas e artigos de vime; en Cataluña, unha fábrica de artigos de limpeza ou unha das iniciativas máis populares: a fábrica de doces "Santa Lucía" de Zaragoza, onde traballaron moitas mulleres cegas.
Tratouse neses anos e os seguintes de desenvolver un plan centrado na formación e na creación de centros de emprego alternativo á venda do cupón.
Coincidindo co seu 25 aniversario, en 1963, a ONCE focalizou os seus esforzos no impulso do ensino gratuíto a todos os afiliados á Organización a través dunha ampla rede de centros especiais para a formación e preparación para un emprego de calidade de todos os seus afiliados, o que impulsou a creación de novos centros de formación profesional e obradoiros ocupacionais.
Catro proxectos destacados foron a Escola de Telefonía, que iniciou a súa actividade en 1966; a Escola de Fisioterapia, iniciada en 1964 e hoxe convertida na Escola Universitaria de Fisioterapia da ONCE; o Centro de Rehabilitación e Formación Profesional e Industrial, en 1966 e o Centro de Rehabilitación Social para cegos adultos iniciado en 1973.
Tamén se impartiu formación a persoas con discapacidade visual do medio rural con iniciativas como Granxas - Escola Avícolas. Por outra parte, deuse un gran impulso a iniciativas culturais coma as bibliotecas específicas para persoas cegas, as imprentas braille e o servizo de "Libro Falado", acceso á educación e á cultura e iniciativas conectadas cos centros de formación.
Os 70, co gran cambio político do país, foron anos de crise, e freouse a integración laboral de persoas con discapacidade. Pero a semente estaba botada e as persoas cegas afiliadas á ONCE, especialmente a xuventude formada nos colexios e algúns desde movementos universitarios e sindicais elevaron a súa voz ao ritmo da sociedade española.
A democracia abriuse paso en España, pero tardou algo máis na ONCE. En 1981 aprobouse un Real Decreto que estableceu as bases democráticas e que abriu o camiño para a celebración das primeiras eleccións da ONCE, que tiveron lugar en xaneiro de 1982 e nas que resultou elixido presidente Antonio Vicente Mosquete. Un consello xeral elixido polos afiliados dirixiu á Organización cara a recuperación económica, logrou xerar riqueza e trasladalo a benestar para os afiliados, con importantes melloras na calidade de vida das persoas cegas españolas.
A liberalización do xogo (1977) e a posterior despenalización (1983) forzou á ONCE a modificacións para facer o seu cupón máis atractivo e frear a perda no mercado. Así, o 13 de decembro de 1981 celebrouse o primeiro sorteo extraordinario.
E, coa xestión en democracia, chegaron as apostas comerciais: o 2 de xaneiro de 1984 levouse a cabo unha gran reforma do cupón pasando o sorteo a ser nacional e aumentar os premios substancialmente. Lanzouse a primeira gran campaña publicitaria co slogan ‘A ilusión de todos os días’ cun éxito tal que se superaron todas as expectativas. O 4 de outubro de 1985 naceu un segundo produto, o Super Sorteo Fin de Semana con cinco cifras ao cupón e que permitiu aos vendedores unha xornada laboral de luns a venres.
A ONCE iniciara unha senda de futuro, apoiada na gran oferta comercial. O 1 de outubro de 1987 lanzouse o "Cuponazo" dos venres. O Cuponazo, coa súa oferta de 100 millóns de pesetas polo prezo de 100 pesetas, triunfou na rúa. Todo este éxito levou á Organización a unha boa situación económica que lle permitiu facer investimentos empresariais e dotarse dun pequeno grupo de empresas (Fundosa e despois Ceosa) coas que tratou de demostrar que a inclusión laboral de persoas con discapacidade era posible e, ademais, rendible. Son os primeiros pasos empresariais, que se irían adaptando ás realidades do país e que concluirían en 2014 co nacemento de Ilunion.
Os bos resultados económicos permitiron estender a solidariedade a outros colectivos e a ONCE crea a Fundación ONCE para a cooperación e integración social das persoas con discapacidade, financiada co 3 por cento dos ingresos brutos pola venda do cupón.
E non fica aquí. En 1990, os servizos sociais para as persoas cegas seguían a ser unha prioridade, e como consecuencia diso impúlsase a Fundación ONCE do Can Guía, coa finalidade de criar e adestrar cans guía para persoas cegas ou deficiencia visual grave e contribuír así á mellora da súa autonomía e á seguridade dos seus desprazamentos.
A última década do século supón un cambio cualitativo na formación e o emprego das persoas cegas e con outras discapacidades, subidos á boa realidade económica que impulsa procesos e iniciativas de educación e formación para persoas con discapacidade dentro e fora de España.
De feito, a Organización, que xa participaba en foros internacionais, lánzase co seu modelo fora de España e crea en 1988 a Fundación ONCE para América Latina (FOAL), que centra a súa actividade na posta en marcha de proxectos de educación, formación e rehabilitación nesta rexión do planeta e, tamén, noutras áreas deprimidas se inaugura o crecemento exponencial. Actualmente traballa en 19 países.
Foi ganando presenza noutros foros internacionais coma a Unión Mundial de Cegos (UMC), a Unión Europea de Cegos (EBU) ou o Consello Internacional para a Educación das Persoas Cegas (ICEVI).
As novas tecnoloxías da información son as protagonistas do século XXI e a ONCE pon todo o seu empeño en renovarse e facer da accesibilidade un rango imprescindible: telefonía móbil adaptada, dispositivos parlantes incorporados desde a produción, Apps con infinidade de utilidades…
A tecnoloxía supón para as persoas con discapacidade a posibilidade de novas fórmulas de comunicación e, no caso das persoas xordocegas, incluso as conecta co mundo. Este grupo de persoas con necesidades moi específicas contan a partir de 2007 cunha nova fundación que lles axuda no seu día a día: a Fundación ONCE para a Atención ás Persoas con Xordocegueira (FOAPS).
A ONCE non cesa no seu empeño de impulsar a súa vertente máis social -apoiada nas loterías responsables, seguras e sociais- e participa nos debates abertos respecto á economía social. Apróbanse entón as leis de Economía Social e de Xogo a partir das que se reforma o Real Decreto Regulador da ONCE, que nos dá por primeira vez a posibilidade de establecer acordos con operadores de xogo do ámbito europeo (xerme da posta en marcha en 2012 do Eurojackpot) e ábrense novas canles e modalidades coma as loterías instantáneas, sempre baixo os estritos principios de Xogo Responsable avalados e certificados cos máis esixentes sistemas de avaliación e seguimento definidos pola Asociación Mundial de Loterías e a Asociación Europea de Loterías y Totos de Estado.
Un gran fito foi a celebración do Sorteo 11/11/11 cun gran acto institucional que contou coa presenza da entón Princesa Letizia e unha gala televisada que incluía o sorteo do cupón e que foi líder de audiencia.
En 2014 prodúcese a fusión de todas as empresas que dependían da ONCE e da Fundación ONCE nunha soa iniciativa que toma un nome moi representativo: a suma ilusión e unión dá lugar ao nacemento de Ilunion, a nova marca que representa a este grupo de empresas e agrupa a experiencia acumulada polas dúas primeiras áreas: social e fundacional durante máis de tres décadas. Ilunion é a demostración de que a economía social é posible, un modelo empresarial e social formado por persoas, unha elevada porcentaxe con discapacidade, que traballan para persoas.
Do binomio ilusión e unión, dúas das claves da historia da ONCE e da súa Fundación, nace Ilunion para demostrar que se trata dun conxunto de centros de traballo e empresas con gran experiencia e importante resultado económico e social.
Despois disto, iníciase o debate sobre unha denominación capaz de definir o espírito das tres áreas nas que opera a Organización baixo dun denominador común. Non hai dúbida: nace o concepto Grupo Social ONCE, unha marca que é máis ca a suma de ONCE, Fundación ONCE e Ilunion, é un compromiso continuo coa cidadanía desde o desenvolvemento conxunto, para tratar de impulsar sociedades máis xustas e máis inclusivas: ONCE, como xerador de servizos para persoas cegas apoiado no seu traballo como operador dunha lotería responsable, segura e social; a Fundación ONCE, motor de emprego, formación e accesibilidade; e as empresas sociais Ilunion que ofrecen a moitas persoas cegas, con discapacidade, sen discapacidade e outras en risco de exclusión a oportunidade de formación e de conseguir un traballo digno.